قسمت سوم از آموزش درست‌نویسی و دستور خط فارسی»: نیم‌فاصله، جایگاه و کاربرد آن

در قسمت قبل، هفت قاعدۀ کلی دستور خط فارسی را مرور کردیم و در قاعدۀ هفتم آن با فاصله‌گذاری و نیم‌فاصله آشنا شدیم. در این قسمت با جزئیات بیشتری راجع به نیم‌فاصله، جایگاه و کاربرد آن صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید. 

یکی از مشخصه‌های نویسندگان حرفه‌ای و فعالان حوزۀ تایپ و ویرایش رعایت نیم‌فاصله است. برای داشتن یک متن استاندارد، اصولی، خوانا و زیبا موارد زیادی را باید رعایت کنیم که یکی از این موارد نیم‌فاصله است. نیم‌فاصله یک فاصله با عرض صفر بین دو حرف فارسی است که از چسبیدن این دو حرف به هم جلوگیری می‌کند. مثال:

نادرست: نیمفاصله

نادرست: نیم فاصله

درست: نیم‌فاصله

موارد استفاده از نیم‌فاصله چیست و نیم‌فاصله کجاها به کار می‌رود؟

می» و نمی»

می» و نمی» در فعل‌های مضارع یا حال استمراری و ماضی استمراری باید با نیم‌فاصله از ریشۀ فعل جدا نوشته شوند. مثلاً نمیشود» و مینوشت» نادرست هستند. باید بنویسیم: نمی‌شود» و می‌نوشت».

تمرین می‌کنیم: ابتدا می‌نویسیم می»، سپس کلید کنترل و شیفت و 2 را همزمان می‌گیریم و رها می‌کنیم، و بعد می‌نویسیم گوید». نتیجه: می‌گوید».

نادرست: می گوید، میگوید

درست: می‌گوید

ها»

نشانۀ جمعِ ها» را با نیم‌فاصله می‌نویسیم. نباید ها» را با فاصلۀ کامل یا اسپیس از کلمۀ قبل جدا کرد یا بدون فاصله به کلمه‌ای که جمع بسته شده چسباند. برای مثال آبها» و آب ها» نادرست است. باید بنویسیم: آب‌ها».

تمرین می‌کنیم: ابتدا می‌نویسیم دست»، سپس کلید کنترل و شیفت و 2 را همزمان می‌گیریم و رها می‌کنیم، و بعد می‌نویسیم ها». نتیجه: دست‌ها». مثال‌های دیگر: گل‌ها، درخت‌ها، خانه‌ها.

نادرست: دستها، دست ها، گلها، گل ها، درختها، درخت ها، خانه ها

ام»، ای»، ایم»، اید» و اند»

ام»، ای»، ایم»، اید» و اند» در فعل‌های ماضی نقلی باید با نیم‌فاصله از ریشۀ فعل جدا شوند. مثلاً نوشته ام»، نوشته ای»، نوشته ایم»، نوشته اید» و نوشته اند» نادرست هستند. باید بنویسیم: نوشته‌ام»، نوشته‌ای»، نوشته‌ایم»، نوشته‌اید» و نوشته‌اند».

است» را برخی جدا می‌نویسند و برخی هم با نیم‌فاصله، به‌عنوان مثال: نوشته است» و نوشته‌است» هر دو رایج هستند.

تمرین می‌کنیم: ابتدا می‌نویسیم گفته»، سپس کلید کنترل و شیفت و 2 را همزمان می‌گیریم و رها می‌کنیم، و بعد می‌نویسیم ام». نتیجه: گفته‌ام».

نادرست: گفته ام

ـَم»، ـَت»، ـَش»، ـِمان»، ـِتان» و ـِشان» بعد از کلمات مختوم به ه» غیرملفوظ

وقتی می‌خواهیم به کلماتی مثل خانه» که به ه» ختم می‌شوند ـَم» اضافه کنیم، به این صورت می‌نویسیم: خانه‌ام».

تمرین می‌کنیم: ابتدا می‌نویسیم خانه»، سپس کلید کنترل و شیفت و 2 را همزمان می‌گیریم و رها می‌کنیم، و بعد می‌نویسیم ام». نتیجه: خانه‌ام». مثال‌های دیگر: خانه‌ات، خانه‌اش، خانه‌مان، خانه‌تان، خانه‌شان.

نادرست: خانه ام، خانه ات، خانه اش، خانه مان، خانه تان، خانه شان

ی» بعد از کلمات مختوم به ه» غیرملفوظ در حالت مضاف و موصوف

وقتی می‌خواهیم به کلماتی مثل خانه» که به ه» ختم می‌شوند مضافه‌الیه و صفت اضافه کنیم، بهتر است به این صورت بنویسیم: خانۀ بزرگ»، خانۀ ما». اما اگر بخواهیم با ی» بنویسیم به این صورت می‌نویسیم: خانه‌ی بزرگ»، خانه‌ی ما». خانه ی بزرگ» و خانه ی ما» نادرست هستند.

تمرین می‌کنیم: ابتدا می‌نویسیم کاسه»، سپس کلید کنترل و شیفت و 2 را همزمان می‌گیریم و رها می‌کنیم، و بعد می‌نویسیم ی»، فاصله یا اسپیس می‌زنیم و مضاف‌الیه یا صفت مورد نظر را می‌نویسیم. نتیجه: کاسه‌ی آش»، کاسه‌ی بزرگ».

نادرست: کاسه آش، کاسه ی آش، کاسه بزرگ، کاسه ی بزرگ

درست: کاسۀ آش، کاسه‌ی آش، کاسۀ بزرگ، کاسه‌ی بزرگ

ای» بعد از کلمات مختوم به ه» غیرملفوظ در حالت نکره

وقتی می‌خواهیم به کلماتی مثل خانه» که به ه» ختم می‌شوند ی» نکره اضافه کنیم، به این صورت می‌نویسیم: خانه‌ای».

تمرین می‌کنیم: ابتدا می‌نویسیم کاسه»، سپس کلید کنترل و شیفت و 2 را همزمان می‌گیریم و رها می‌کنیم، و بعد می‌نویسیم ای». نتیجه: کاسه‌ای».

نادرست: کاسه ای

تر» و ترین»

وقتی می‌خواهیم به صفت‌ها تر» و ترین» اضافه کنیم، این پسوندها را با نیم‌فاصله به این صورت می‌نویسیم: مهربان‌تر»، طولانی‌ترین».

تمرین می‌کنیم: ابتدا می‌نویسیم دقیق»، سپس کلید کنترل و شیفت و 2 را همزمان می‌گیریم و رها می‌کنیم، و بعد می‌نویسیم تر». نتیجه: دقیق‌تر».

نادرست: دقیقتر، دقیق تر

استثنا: بهتر» و مهتر» و کهتر» و بیشتر» و کمتر» و بهترین» و بیشترین» و کمترین» را به همین صورت چسبیده می‌نویسیم.

واژه‌های مرکب

در واژه‌هایی که از چند بخش تشکیل شده‌اند، بین آن چند بخش‌ نیم‌فاصله می‌گذاریم. مانند دانش‌آموز»، خانه‌دار»، دندان‌پزشک».

تمرین می‌کنیم: ابتدا می‌نویسیم خستگی»، سپس کلید کنترل و شیفت و 2 را همزمان می‌گیریم و رها می‌کنیم، و بعد می‌نویسیم ناپذیر». نتیجه: خستگی‌ناپذیر». مثال‌های دیگر: مهارت‌محور، برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری.

نادرست: خستگیناپذیر، خستگی ناپذیر، مهارتمحور، مهارت محور، برنامه ریزی، تصمیمگیری، تصمیم گیری

دو نکتۀ مهم:

اگر نیم‌فاصله تغییر ساختاری یا ظاهری در کلمه ایجاد نکند، نیازی به استفاده از آن نیست. مثلاً، اگرچه ما بین اسم و ها» نیم‌‌فاصله می‌گذاریم، اما برای نوشتن سرها» و رازها» نیازی به درج نیم‌فاصله بین سر»‌ و ها»، راز» و ها» نیست. همچنین هنگام نوشتن دورتر» و دورترین»، بین دور» و پسوندهای تر» و ترین» نیم‌فاصله درج نمی‌کنیم.

در فرهنگ املایی متون عربی، نیم‌فاصله وجود ندارد و عنوان کتاب‌های عربی باید جدا نوشته شود. مانند غرر الحکم» و درر الکلم»، نهج البلاغه»، بحار الانوار».

امیدواریم این قسمت از آموزش درست‌نویسی و دستور خط فارسی دربارۀ نیم‌فاصله، جایگاه و کاربرد آن برای شما مفید بوده باشد.

در قسمت‌های بعد، راجع به ویژگی‌های خط فارسی، کلمات مرکبی که ااماً پیوسته یا ااماً جدا نوشته می‌شوند، همچنین راجع به جدا و پیوسته‌نویسی پیشوندها و پسوندها بیشتر صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید.